Żydowski Tarnów (1939-1944)

9 lutego 1944 roku Niemcy ogłosili Tarnów miastem „wolnym od Żydów”, tym samym przestał istnieć liczący w 1939 roku ok. 25 tys. mieszkańców żydowski Tarnów! Wojska niemieckie wkroczyły do Tarnowa w dniu 7 września 1939 r. Niemal natychmiast, gdyż już w listopadzie 1939 r., Niemcy spalili lub wysadzili wszystkie synagogi oraz domy modlitwy. 19 czerwca 1942 r. w Tarnowie utworzono ogrodzone getto dla ludności żydowskiej liczące ok. 40 tys. mieszkańców. W czerwcu 1942 r. w tarnowskim getcie mieszkało ok. 40 tys. Żydów. Getto zostało zlikwidowane w pięciu etapach: 11-18 czerwca 1942 r. – w tych dniach do obozu zagłady w Bełżcu wywieziono z Tarnowa ok. 8 tys. Żydów w trzech transportach. Wszystkich uznanych z niezdolnych do podróży (starców, chorych, kalekich i matki z małymi dziećmi), ogółem ok.…

Stella Müller-Madej (1930-2013)

5 lutego 1930 roku w Krakowie, urodziła się w zasymilowanej, zamożnej rodzinie żydowskiej Stella Müller-Madej, córka Zygmunta oraz Berty z domu Bleiweis. Jedna z ocalonych Oskara Schindlera, autorka wstrząsających wspomnień, przetłumaczonych na dziewięć języków, „Oczami dziecka” (Kraków, 1991) W marcu 1941 r. trafiła do krakowskiego getta a następnie do obozu płaszowskiego. W 1944 r. wywieziono ją do KL Auschwitz, gdzie jako żydówka była skazana na śmierć. Jednak dzięki wstawiennictwu swojego wujka, znalazła się na tzw. liście Schindlera. Wraz z innymi więźniami z listy została wysłana do fabryki Brunnlitz na Morawach, gdzie doczekała wyzwolenia w 1945 r. Wspomnienia autorki z czasów okupacji są w Stanach Zjednoczonych przyrównywane do „Dziennika Anny Frank”. W 2001 r. ukazała się druga część pamiętników autorki – „Dziewczynka z listy Schindlera. Lata powojenne”. Stella…

Zygmunt Grünberg (1896-1945)

1 lutego 1896 r. w Krakowie urodził się architekt Zygmunt Grünberg twórca wielu znakomitych funkcjonalistycznych projektów architektury mieszkaniowej w latach 30. XX wieku. Po klęsce wrześniowej kontynuował swoją pracę, ale już w bardzo ograniczonym zakresie realizując wcześniej rozpoczęte projekty. Jego droga, jest bardzo charakterystyczna i typowa dla krakowskich Żydów – getto a następnie obóz w Płaszowie. Nazwisko architekta często pojawia się w opracowaniach dotyczących historii obozu koncentracyjnego w Płaszowie. Na polecenie komendanta obozu, Grünberg pełnił funkcję głównego inżyniera bauleitungu – kierownictwa budowy obozu. Obarczony dramatyczną odpowiedzialnością za budowę, maltretowany przez komendanta Amona Götha, uchronił od śmierci wielu współpracowników i współwięźniów. Z Płaszowa został wyprowadzony wraz z rodziną w ostatnim transporcie do KL Auschwitz-Birkenau, skąd wysłano go do obozu Flossenbürg. Do najważniejszych jego prac zaliczyć należy Kamienice przy ul: Augustiańskiej…