14 listopada 1943 roku Niemcy zlikwidowali obóz pracy dla Żydów w Bieżanowie (Judenarbeitslager III – Julag). Tego dnia grupę sześćdziesięciu więźniów wysłano do obozu w Płaszowie, a następnie rozstrzelano, tylko nielicznych wywieziono do obozu w Skarżysku. W tym czasie zostały także zlikwidowane pozostałe obozy pracy dla ludności żydowskiej: Julag I w Płaszowie oraz Julag II w Prokocimiu. Obozy pracy dla Żydów w Płaszowie, Prokocimiu i Bieżanowie wpisują się w tragiczne losy więźniów ginących od morderczej pracy. Ich istnienie, choć krótkie, pochłonęło wiele ofiar spośród ludności żydowskiej pochodzącej z Krakowa i okolic. Niestety, o istnieniu tych obozów pamięta dzisiaj niewiele osób. Co więcej, miejsca, gdzie były zlokalizowane, w żaden sposób nie są oznaczone. Jedynie wąska grupa ludzi interesująca się tym tematem zdaje sobie sprawę, że w tych miejscach rozegrała się tragiczna historia wielu Żydów. Warto pamiętać, że obozy pracy przymusowej, czyli wspomniane Julagi były pierwszymi tego typu miejscami założonymi przez Niemców dla Żydów w Krakowie i okolicy. Niewolnicza praca zgromadzonych tam żydowskich więźniów miała przyczynić się do wspomożenia militarnej machiny nazistowskich Niemiec. Trafiali tam wyznaczeni przez Arbeitsamt robotnicy żydowscy z Krakowa, powiatu krakowskiego i miechowskiego, którzy pracowali przy rozbudowie krakowskiego węzła kolejowego. Budowali północno-wschodnią linię obwodową (Łobzów-Olsza-Płaszów), stację rozrządową w Prokocimiu, most kolejowy na Wiśle, wiadukty, nasypy oraz drogi. Początkowo były samodzielnymi obozami podlegającymi dowódcy SS i policji na dystrykt krakowski. W drugiej połowie 1943 roku zostały przyłączone do Zwangsarbeitslager (ZAL) Plaszow, jako filie obozu głównego.
1/ Julag I w Płaszowie, powstał wiosną 1942 roku. Znajdował się na terenie gminy Płaszów po przeciwnej stronie głównego wjazdu do późniejszego obozu płaszowskiego od ul. Jerozolimskiej oraz naprzeciw miejskich wapienników i kamieniołomów, blisko ul. Wielickiej. W obozie tym znajdowało się ok. 1000 więźniów. W lecie 1943 roku w obozie wybuchła groźna epidemia tyfusu, którą zwalczono dzięki zabiegom i środkom pieniężnym samych Żydów. W wyniku epidemii zmarło wielu więźniów. Obozem kierował Franz Jozef Müller, którego pod koniec wojny schwytali sowieci, skazując go następnie na 25 lat ciężkich robót. 14 października 1955 roku Müllera jednak zwolniono i wrócił do Niemiec, gdzie mieszkał wraz z rodziną w Limbach, aż do ponownego aresztowania przez władze niemieckie w 1960 roku. W wyniku procesu otrzymał wyrok dożywotniego więzienia. Pomimo tego Franz Josef Müller został zwolniony warunkowo w listopadzie 1970 roku. Nie znamy jego dalszych losów.
2/ Julag II w Prokocimu, powstał w lecie 1942 roku i znajdował się przy ul. Cmentarnej. Przeciętny stan dzienny obozu wynosił ok. 1700 osób, a ogólna liczba jego więźniów to ok. 2500-3000 osób. Pierwszego kierownika obozu oskarżono o utrzymywanie stosunków z Żydówką, został on zmuszony do samobójstwa a kobietę zastrzelono. Następnie obozem kierował, słynący z bestialstwa Ludwik Hessler, który po wojnie został schwytany a następnie stracony w więzieniu przy ul. Montelupich. Według zeznań Hesslera w Julagu II zginęło ok. 40-50 osób – co jest w ocenie historyków liczbą zaniżoną – zwłoki zamordowanych chowano na pobliskim cmentarzu.
3/ Julag III w Bieżanowie, powstał najpóźniej, gdyż, jesienią 1942 roku. Znajdował się w rejonie dzisiejszych ulic Złocieniowej i Sucharskiego. Początkowo przebywali tam więźniowie obozu w Prokocimiu w liczbie ok. 600 osób, którzy po zakończeniu pracy mieli do niego wrócić. Szybko jednak została podjęta decyzja o utworzeniu stałego obozu. Obozem faktycznie kierował Friedrich Wilhelm Lindner, który tak samo jak Hessler, skończył na szubienicy więzienia przy ul. Montelupich. Jednak nominalnym dowódcą był Viktor Ritschek znany z sadystycznych skłonności ze Lwowa i Bochni. Niestety ten drugi zbiegł po wojnie i uniknął odpowiedzialności.
Prócz Julagów istniały inne placówki robocze przy niemieckich firmach i obiektach wojskowych, które w roku 1943 przekształciły się w podobozy Płaszowa. Należały do nich obozy pracy: na lotnisku Rakowice przy składzie sprzętu lotniczego i łączności na Zabłociu, przy fabryce kabli (ul. Prokocimska 75), wreszcie znany obóz przy fabryce Rekord przejętej przez Oskara Schindlera (ul. Lipowa 4). Od kwietnia 1944 roku utworzono podobóz w Wieliczce, gdzie w podziemiach kopalni soli planowano uruchomienie produkcji lotniczej.
Warto wspomnieć, że 11 czerwca 2021 roku przy ul. Podmiłów oraz na skrzyżowaniu ul. Bieżanowska/Młodzieży w Krakowie-Prokocimiu, odsłonięto tablice poświęcone ofiarom obozów pracy przymusowej Julag II. (Zdjęcie tytułowe)
Na podstawie: Marek Węgrzyn, Julagi. Zapomniane obozy pracy dla Żydów na terenie Krakowa (1942–1943) [w:] Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Tom 11, Warszawa 2018 oraz Ryszard Kotarba, Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945, Warszawa-Kraków 2009.
Zdjęcia autorstwa Marka Węgrzyna przedstawiają teren byłego Julag III w Bieżanowie (stan na 2018 rok).
