Jan Bader (1901-1994)

9 sierpnia 1901 roku w Krakowie urodził się Jan Bader syn Leiba i Jenny z domu Bergstein: krakowski prawnik, dziennikarz, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1949–1977 poseł do Knesetu. Współautor metody Badera-Ofera, stosowanej do podziału mandatów pomiędzy izraelskimi partiami wyborczymi, które przekroczyły próg wyborczy.

Jan Bader w Krakowie prowadził wraz z bratem Henrykiem kancelarię znajdującą się przy pl. Dominikańskim 2. Był członkiem młodzieżowej organizacji Ha-Szomer Ha-Cair, sympatyzował również z Bundem. Jednak od roku 1925 związał się z Unią Syjonistów Rewizjonistów Włodzimierza Żabotyńskiego. Przez pewien czas był również redaktorem naczelnym polskojęzycznego tygodnika „Trybuna Narodowa”. Po wybuchu drugiej wojny światowej uciekł na wschód Polski i znalazł się na terenach zajętych przez ZSRR, gdzie został aresztowany a następnie zesłany. W wyniku wejścia w życie układu Sikorski-Majski i ogłoszeniu amnestii dla obywateli polskich został zwolniony, a w sierpniu 1942 roku dołączył do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR generała Władysława Andersa. Wraz z Armią Andersa opuścił Związek Radziecki i przez Iran i Irak dotarł w grudniu 1943 roku do Palestyny, gdzie opuścił polskie wojsko.

Warto wiedzieć, iż w Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Władysława Andersa z 62456 żołnierzy, aż 4226 deklarowało narodowość żydowską. Pomimo wzmożonego zapotrzebowania na wyszkolonych żołnierzy przez żydowskie organizacje militarne, przypadki dezercji z Wojska Polskiego żydowskich żołnierzy zdarzały się początkowo bardzo rzadko. Koegzystencja w Armii Polskiej Polaków i Żydów, nacechowana była dużą nieufnością oraz konfliktem interesów politycznych, jednak nigdy nie przerodziła się ona w przejawy wrogości i niechęci jednych względem drugich. Pomimo, że z czasem coraz więcej żołnierzy żydowskich opuszczało Armię Polską, nie wynikało to z antysemityzmu, jaki tam panował, lecz z chęci budowy wolnego i niepodległego Izraela. Od stycznia 1943 do 1944 roku z Armii Polskiej na wschodzie zbiegło 2972 żołnierzy narodowości żydowskiej, a pozostało w niej 1328. Generał Władysław Anders zakazał poszukiwania żydowskich dezerterów wojskowych, uprzedzając o tym Brytyjczyków. Wszelkich kar za dezercję Wojsko Polskie zaniechało. Wiosną w 1944 roku w szeregach 2. KP we Włoszech służyło ok. 850 żołnierzy narodowości żydowskiej, z tego 30 z nich poległo pod Monte Cassino.

Jan Bader natychmiast po opuszczeniu Wojska Polskiego przyłączył się do powstałej z inspiracji Żabotyńskiego, organizacji paramilitarnej Irgun. W 1945 roku został aresztowany przez władze brytyjskie, pozostając w areszcie do maja 1948. Po uzyskaniu przez Izrael niepodległości, zakłada ruch Herut (pol. Wolność), którego przewodniczącym został Menachem Begin. Podczas pierwszych wyborów uzyskał z listy Herutu mandat w Knesecie, który sprawował przez 8 kadencji, czyli przez ok. 30 lat! Wraz z Awrahamem Oferem opracował metodę podziału mandatów pomiędzy izraelskimi partiami wyborczymi, które przekroczyły próg wyborczy. Była to lokalna wariacja metody D’Hondta, która weszła w życie od wyborów w 1973 roku. Od nazwisk twórców nazywana jest metodą Badera-Ofera. Podczas swojej długiej kariery politycznej był również członkiem rady doradczej Banku Izraela. W 1979 roku opublikował w języku hebrajskim książkę „Kneset i ja”.

Jan Bader zmarł 16 czerwca 1994 w Izraelu w Ramat Ganie. Jego imieniem nazwano ulicę w tym mieście i w Beer Szewie.

Czytaj więcej: Bartosz Heksel, Żydowscy adwokaci w przedwojennym Krakowie, Kraków 2020 oraz Józef Smoliński, Sprawa dezercji Żydów z Armii Polskiej na Wschodzie w latach 1942-1944 [w:] Żydzi i Wojsko Polskie w XIX i XX wieku, Warszawa-Kielce 2020 Foto: National Photo Collection of Israel, Photography dept. Goverment Press Office (za wikipedia).