24 października 1912 r. urodził się w Janowie Lubelskim Chaim Hirszman, jedna z dwóch osób (drugim był Rudolf Reder), co do których istnieje pewność, że udało im się zbiec z obozu zagłady w Bełżcu. Przed wojną był mechanikiem i metalowcem. We wrześniu 1942 r. wraz z żoną i dzieckiem zostaje deportowany do Bełżca. Niestety jego najbliżsi zostają zamordowani zaraz po przyjeździe do obozu. Natomiast Chaima Hirszmana wybrano do pracy w brygadzie robotniczej demontującej obóz. W czerwcu 1943 r. udaje mu się uciec w czasie transportu do obozu zagłady w Sobiborze. Dość szybko przedostaje się w swoje rodzinne strony i wstępuje do Armii Ludowej. Po wyzwoleniu wstępuje do Milicji Obywatelskiej a następnie do Urzędu Bezpieczeństwa, gdzie pracuje do marca 1946 r., zwolniwszy się na własną prośbę. Jest bardzo…

22 października 1866 roku w Brzeżanach urodził się Rudolf Frühling syn Józefa i Libuszy z d. Katz; adwokat, radny miasta Krakowa (1902-1924), absolwent Wydziału Prawa UJ, działacz Stronnictwa Niezawisłych Żydów, członek Stowarzyszenia Kandydatów Adwokackich, członek prezydium Izby Adwokackiej w Krakowie, min. prezes rady nadzorczej SA „Znicz”, utworzonej celem produkowania zapałek i innych wyrobów z drewna. Rudolf Frühling zmarł 12 sierpnia 1925 roku w Krakowie i jest pochowany na cmentarzu żydowskim w Krakowie przy ul. Miodowej. Foto: K. Rolle, Kraków. Rozszerzenie granic 1909-1915, Kraków 1931, s. 103 za Ośrodek Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich. Czytaj więcej: Ośrodek Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich.

8 października 1901 roku w Krakowie urodził się Aleksander Weissberg-Cybulski syn Samuela; fizyk, pisarz, więzień NKWD. W 1951 roku opublikował wspomnienia pt. Wielka czystka, wydane w Paryżu przez Instytut Literacki w 1966. W Polsce praca ukazała się dopiero w 1990 roku nakładem wydawnictwa Czytelnik. Gdy był małym chłopcem przeniósł się wraz z rodziną do Wiednia, gdzie studiował min. matematykę oraz fizykę na tamtejszym Uniwersytecie. Już w czasach wiedeńskich sympatyzował z komunistami stając się dość szybko członkiem austriackiej partii komunistycznej. Następnie wyjechał do Berlina, gdzie podjął pracę w Instytucie Fizyki Technische Hochschule. Jego sympatie komunistyczne wzmagały się, co zaowocowało w marcu 1931 roku wyjazdem na kontrakt do ZSRR. Weissberg stał się dość szybko cenionym radzieckim naukowcem. W l. 30 XX wieku – pracując w Charkowie – był naocznym…

Prawdopodobnie w październiku 1942 roku – jak pisze Ryszard Kotarba – zapadła decyzja o budowie obozu w Płaszowie. Rozkaz w tej sprawie wydał dowódca SS i policji SS-Oberführer Julian Scherner. Oficjalna niemiecka nazwa brzmiała: Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau (ZAL Plaszow). 27 listopada 1942 roku Scherner rozkazał skoncentrowanie w Płaszowie Żydów zatrudnionych w zakładach zbrojeniowych, w placówkach wojskowych i firmach wykonujących zamówienia dla wojska. Według najnowszych badań, szacuje się, że przez obóz w Płaszowie przeszło ok. 30-40 tys. więźniów, z tego zostało zamordowanych ok. 5 tysięcy Żydów i Polaków. Ryszard Kotarba, Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945. Przewodnik historyczny, wydanie II poprawione, Kraków 2016. Tekst przewodnik dostępny jest w całości: Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945. Przewodnik historyczny, wydanie II poprawione

Zatem zaczynamy rok akademicki. Warto wspomnieć, jak kształtowały się losy Żydów na najstarszej polskiej uczelni jaką jest Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Pierwsi studenci Żydzi na Akademii Krakowskiej pojawili się dopiero w XVIII wieku, jednakże do metryki uniwersyteckiej wpisali się jako chrześcijanie. Byli to: Antoni Majowski (1721), Stefan Słomnicki (1724), Franciszek Samuel Przystawski (1725) i Wojciech Wibarski (1751). W czasach nowożytnych Żydzi długo nie mogli być profesorami. Przykładem takiego ich traktowania może być Józef Oettinger, któremu po uzyskaniu stopnia doktora medycyny oraz doktora chirurgii (1850) Wydział Lekarski UJ przyznał tytuł docenta (1863), którego jednak nie zatwierdziło austriackie Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu. Stanowisko docenta prywatnego otrzymał dopiero w 1868 roku, natomiast tytuł bezpłatnego profesora nadzwyczajnego w 1873 roku. Nigdy jednak nie mianowano go na stanowisko profesora rzeczywistego.…

26 września 1899 roku w Krakowie urodził się Ludwik Gintel; piłkarz Żydowskiego Towarzystwa Sportowego Jutrzenka a następnie Cracovii, architekt oraz urzędnik bankowy. Ludwik Gintel oficjalnie w kronikach piłkarskich zapisał się jako najlepszy strzelec sezonu 1928, zatem nie podlega dyskusji, że jest to jeden z wybitniejszych przedwojennych polskich piłkarzy. Gintel miał jako pierwszy użyć określenia „święta wojna”, mówiąc o derbach Wisły z Cracovią. Od tego momentu to wyrażenie weszło do powszechnego użycia. Pierwsze kroki w futbolu stawiał w Jutrzence Kraków. Klub ten sympatyzował z Cracovią, a nie z pozostającymi w komitywie dwoma innymi krakowskimi zespołami: Wisłą i Makkabi. Gintel szybko włożył pasiasty trykot. O skali jego talentu najlepiej świadczą dwa fakty. Reprezentował Polskę w igrzyskach olimpijskich w Paryżu w 1924 roku oraz debiutował w barwach pierwszego zespołu w…

20 września 1923 roku w Krakowie urodziła się Halina Nelken córka Emanuela i Reginy; pisarka, historyczka sztuki oraz wykładowczyni. W okresie II wojny światowej więźniarka niemieckich obozów koncentracyjnych. Pochodziła z asymilowanej rodziny krakowskich Żydów. Mieszkała przy ul. Długosza w Krakowie. Jej dziadek brał udział w powstaniu styczniowym, natomiast ojciec walczył o niepodległość w Legionach. Uczęszczała do gimnazjum im. Adama Mickiewicza, jednak ze względu na postępujący antysemityzm zmuszona została do przeniesienia się do prywatnego gimnazjum im. Hugona Kołłątaja. Należała także do Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W czasie okupacji niemieckiej Krakowa trafiła do getta. Będąc na skraju wyczerpania oraz rozpaczy targnęła się na swoje życie, jednak w porę uratował ją brat. Była więźniarką min. obozów KL Plaszow, KL Auschwitz oraz KL Ravensbrück. Doświadczając całego zła wojny udało jej się…

11 września 1904 roku w Tarnopolu urodził się Józef Bogusz (wł. Birkenfeld) syn Karola i Gustawy z domu Goldberg: chirurg tarczycy, żołądka, jelit i dróg żółciowych. Wieloletni pracownik Akademii Medycznej w Krakowie, prezes Towarzystwa Chirurgów Polskich oraz Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego. Członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Międzynarodowego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka oraz wielu zagranicznych towarzystw naukowych. Autor przeszło 200 prac naukowych. Współzałożyciel i redaktor „Zeszytów Oświęcimskich”. Józef Bogusz w latach 1914-1919 uczył się w Polskim Gimnazjum w Wiedniu. Ostatnie trzy klasy spędził jednak już w III Państwowym Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie. Maturę zdał w 1922 roku, natomiast studia medyczne na Wydziale Lekarskim UJ ukończył w 1928 roku. Praktykował w Klinice Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego UJ. W lipcu 1933 roku został mianowany starszym asystentem…

2 września 1943 roku niemiecki okupant ostatecznie likwiduje getto w Tarnowie. Chorzy zostali wymordowani na miejscu, ok. 5 tys. osób wywieziono do KL Auschwitz, 2-3 tys. zdolnych do pracy wysłano do obozu pracy w Płaszowie, 500 zamordowano na miejscu. Pierwsza akcja odbyła się w dniach 11-19 czerwca 1942 roku, kiedy to Niemcy deportowali do obozu zagłady w Bełżcu ok. 8 tys., niezdolnych do transportu w liczbie od 8 do 10 tys. wymordowano na żydowskim cmentarzu, w lesie zwanym Buczyna pod Zblitowską Górą oraz w lasach Skrzyszowskich. Warto pamiętać, że tarnowskie getto było największym skupiskiem Żydów w Dystrykcie Krakowskim, bowiem w marcu 1941 roku mieszkało w nim ok. 40 tys. Żydów z Tarnowa, okolic oraz z zagranicy. Druga akcja odbyła się w dniach 12-13 września 1942 roku. Wszystkich…

1 września 1850 r. w Chorowicach urodził się Józef Sare syn Salomona; architekt i budowniczy, wieloletni wiceprezydent miasta Krakowa, poseł na Sejm Krajowy.Józef Sare nie był reprezentantem środowiska żydowskiego we władzach miejskich, jednak przez cały czas był z nim związany. Stał na czele Krajowego Komitetu Opieki nad Sierotami Żydowskimi. Był honorowym członkiem wielu żydowskich stowarzyszeń społecznychZaprojektował wiele ważnych dla krakowskiego krajobrazu budynków; Kliniki Chirurgicznej i Okulistycznej, Kliniki Psychiatrycznej przy ul. M: Kopernika obecne budynki I, II i V LO w Krakowie, gmach Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie, budynek Zakładu Medycyny Sądowej przy ul. Grzegórzeckiej 16 i wiele innych.Józef Sare zmarł 23 marca 1929 r. w Krakowie. Został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie. Jego imieniem nazwano jedną z krakowskich ulic. Czytaj więcej: JÓZEF SARE (SAARE, SARRE)