20 września 1923 roku w Krakowie urodziła się Halina Nelken córka Emanuela i Reginy; pisarka, historyczka sztuki oraz wykładowczyni. W okresie II wojny światowej więźniarka niemieckich obozów koncentracyjnych.

Pochodziła z asymilowanej rodziny krakowskich Żydów. Mieszkała przy ul. Długosza w Krakowie. Jej dziadek brał udział w powstaniu styczniowym, natomiast ojciec walczył o niepodległość w Legionach. Uczęszczała do gimnazjum im. Adama Mickiewicza, jednak ze względu na postępujący antysemityzm zmuszona została do przeniesienia się do prywatnego gimnazjum im. Hugona Kołłątaja. Należała także do Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W czasie okupacji niemieckiej Krakowa trafiła do getta. Będąc na skraju wyczerpania oraz rozpaczy targnęła się na swoje życie, jednak w porę uratował ją brat. Była więźniarką min. obozów KL Plaszow, KL Auschwitz oraz KL Ravensbrück. Doświadczając całego zła wojny udało jej się przeżyć. Po wojnie zeznawała przed Wojewódzką Żydowską Komisją Historyczną w Krakowie stając się ważnym świadkiem Zagłady.

Po wojnie ukończyła historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracowała w galerii malarstwa Muzeum Narodowego w Krakowie jako kustoszka, a następnie pełniła funkcję dyrektorki Muzeum w Gliwicach. W okresie gomułkowskiej odwilży w 1958 roku wyjechała z Polski do Wiednia, gdzie pracowała jako asystentka w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der bildenden Künste Wien). W 1960 roku osiadła w Stanach Zjednoczonych gdzie pracowała w Fogg Art Museum przy Uniwersytecie Harvarda. W latach 1966–1980 wykładała historię sztuki i historię Polski na Tufts University w Medford.

Jej wieloletnie badania poświęcone motywom żydowskim – jak pisze Maja Haber – w sztuce polskiej zaowocowały wystawą poświęconą tej tematyce, która miała miejsce w 1986 w Brandeis University. Trzy lata później wystawa została pokazana w Muzeum Narodowym w Krakowie. Jej doświadczenie w temacie judaików zebrane zostało w unikalnym dziele Images of a lost world: Jewish motifs in Polish painting, 1770–1945, wydanym w 1991 w Oxfordzie i Londynie. Jako wolontariuszka International Executive Service Corps dwukrotnie wyjeżdżała do Malawi i Zimbabwe, by chronić i archiwizować tamtejszą sztukę ludową.

W 1987 roku nakładem Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie wydała swoje wspomnienia z okresu okupacji pt. Pamiętnik z getta w Krakowie.

Halina Nelken zmarła w 2009 w Stanach Zjednoczonych.

Na podstawie min. Archiwum Historii Kobiet.
Foto: https://www.zapisyterroru.pl/